Αγώνας
για την προστασία και τη διαχείριση
των ιστορικών μνημείων σαν κοινά αγαθά
Εισήγηση
στην 7η Διεθνή Συνάντηση για την Οικονομία των
Εργατών/τριών . 24-29 Σεπτεμβρίου, Σάο Πάολο, Βραζιλία
Τα μνημεία εμπορευματοποιύνται, ακόμη και καταστρέφονται
Στην εποχή μας, εποχή έντονου καταναλωτισμού
που προσπαθεί να επιβάλλει στους λαούς ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός, οι
κυβερνήσεις και τα κράτη προβάλλουν με κάθε τρόπο την “ανάπτυξη” σαν τη μαγική
έννοια, που μπορεί να βοηθήσει τις κοινωνίες,
αφενός για να λύσουν τη σωρεία προβλημάτων που έχουν και αφετέρου για να
οδηγηθούν στην “πρόοδο” και την “ευημερία”.
Και παρά το γεγονός ότι η ανάπτυξη που
συνεχώς προβάλλουν είναι η βασική αιτία για
την οποία οι λαοί, ακόμη και στις λεγόμενες αναπτυγμένες χώρες, βιώνουν τις συνέπειες
μιας παρατεταμένης πολύπλευρης κρίσης (οικονομικής, περιβαλλοντικής, πολιτιστικής
και κοινωνικής), οι εξουσίες επιμένουν ότι
είναι ο μοναδικός τρόπος, όχι μόνο για να ξεπερασθεί η κρίση, αλλά και για να
αποκτήσουν οι άνθρωποι ποιότητα στη ζωή τους.
Αυτό που βιώνουμε όμως είναι ότι αυτή η ανάπτυξη οδηγεί αποκλειστικά στην ολική
εμπορευματοποίηση, τη μετατροπή δηλαδή των πάντων (φυσικό περιβάλλον,
κοινωνικές παροχές, δημόσια περιουσία, υδάτινοι πόροι, ενέργεια, παραλίες κ.α)
σε εμπορεύματα που παραχωρούνται σε ιδιωτικές
εταιρείες για “αξιοποίηση”.
Δυστυχώς σε αυτή τη διαδικασία
πλήρους εμπορευματοποίησης, έχουν ενταχθεί και τα μνημεία της ιστορίας και
πολιτισμού, σε όλο τον κόσμο. Αν δηλαδή η “ανάπτυξη” μιας περιοχής
απαιτήσει να εμπορευματοποιηθούν ή και να καταστραφούν ιστορικά μνημεία
ή ακόμα και ιστορικές πόλεις, οι κυβερνήσεις και οι αρμόδιες υπηρεσίες φροντίζουν
να παίρνουν αποφάσεις ή και να ψηφίζουν νόμους προκειμένου να διευκολυνθούν οι
“επενδυτές”:
Στη χώρα μου, την Ελλάδα, γνωστή για την ιστορία
της και τα μνημεία του πολιτισμού, σημαντικά ιστορικά μνημεία καταστρέφονται ή
απαξιώνονται στο όνομα της τουριστικής ή
της εμπορικής και γενικότερα της οικονομικής “ανάπτυξης” η οποία όμως ταυτόχρονα
προκαλεί κοινωνική και περιβαλλοντική
υποβάθμιση. Θα αναφέρω δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα, που βέβαια δεν
είναι τα μόνα: Το ένα είναι αυτό που συμβαίνει
και στην περιοχή των Σκουριών στη Χαλκιδική, όπου εκτός από το δάσος καταστρέφεται
ένας αρχαιολογικός χώρος του 2ου π.Χ αιώνα, από τις εξορύξεις για
χρυσό που πραγματοποιεί η καναδική πολυεθνική Ελ Ντοράντο. Το δεύτερο είναι
αυτό που συμβαίνει στο πρώην διεθνές αεροδρόμιο του Ελληνικού, όπου μια πολύ
μεγάλη περιοχή, 60000 χιλιάδων στρεμμάτων, με σημαντικό αρχαιολογικό χώρο παραχωρείται με αποφάσεις των τελευταίων
κυβερνήσεων στην στη εταιρεία Lamda Developement, για να χτίσει ουρανοξύστες, καζίνο και άλλες
φαραωνικές τουριστικές και εμπορικές εγκαταστάσεις
Αντίστοιχα παραδείγματα εκποίησης ιστορικών μνημείων υπάρχουν σε όλο
τον πλανήτη. Τα πιο πρόσφατα, γνωστά, παραδείγματα στην ήπειρο που βρισκόμαστε,
στη Λατινική Αμερική είναι το παράδειγμα
της πλήρους τουριστικοποίησης της περιοχής των Τσιάπας και από τη νέα “αριστερή”
κυβέρνηση στο Μεξικό, με βάση το σχέδιο της οποίας, όπως καταγγέλλουν οι Ζαπατίστας, πολύ μεγάλες
περιοχές με σημαντικά μνημεία των Μάγιας κινδυνεύουν με εκποίηση σε τουριστικές
πολυεθνι8κές, προκειμένου να κατασκευάσουν τεράστιες τουριστικές εγκαταστάσεις,
οι οποίες εκτός από τα μνημεία απειλούν και το δασικό οικοσύστημα της Ζούγκλας
που βρίσκεται στην περιοχή. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει στο Περού, όπου πρόκειται
να καταστραφούν σημαντικά μνημεία των
Ινκας, για να κατασκευασθεί το νέο αεροδρόμιο. Αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν
πολλά σε όλο τον κόσμο
Κράτος και επιχειρήσεις: Συνένοχοι στο έγκλημα.
Η ιδεολογική προσέγγιση που κυριαρχεί σήμερα όσον αφορά τα μνημεία του
πολιτισμού, όπως και το δημόσιο χώρο γενικότερα, περιορίζεται σχεδόν αποκλειστικά
στον φαινομενικά ανταγωνιστικό ρόλο ανάμεσα στο κράτος και τους ιδιώτες. Πολύ
συχνά δηλαδή γίνονται συζητήσεις και καλούμαστε να απαντήσουμε στο ερώτημα “το
κράτος ή οι ιδιώτες, μπορούν να προστατεύσουν να αναδείξουν και να αξιοποιήσουν
καλλίτερα τα ιστορικά μνημεία;” Με βάση τις απαντήσεις που δίνονται στο ερώτημα
αυτό διαμορφώνονται δύο αντιλήψεις η μια που παρουσιάζεται σαν συντηρητική, σύμφωνα
με την οποία οι ιδιώτες δηλαδή οι
ιδιωτικές εταιρείες μπορούν να προστατεύσουν και να αναδείξουν τα ιστορικά
μνημεία αξιοποιώντας τα ταυτόχρονα και
για την οικονομική ανάπτυξη της κάθε περιοχής. Από την άλλη πλευρά
παρουσιάζεται σαν προοδευτική η αντίληψη ότι τα ιστορικά μνημεία πρέπει να
ανήκουν στο κράτος και ότι μόνο αυτό θα έχει την ευθύνη για την προστασία,
ανάδειξή και διαχείρισή τους.
Όπως όμως δείχνει η πραγματικότητα και το κράτος και ακόμη περισσότερο
οι ιδιώτες αντιμετωπίζουν και τα ιστορικά μνημεία σαν εμπορεύματα και πρωταρχικό στόχο έχουν την αποκόμιση κερδών,
με πρόσχημα βέβαια την “ανάπτυξη”. Τα παραδείγματα καταστροφής ή απαξίωσης των
ιστορικών μνημείων που αναφέρθηκαν πιο πάνω -και είναι μόνο ενδεικτικά, γιατί παρόμοια
παραδείγματα υποβάθμισης και εμπορευματοποίησης των μνημείων υπάρχουν χιλιάδες
σε όλες τις χώρες του κόσμου- δείχνουν ότι το κράτος στηρίζει με κάθε τρόπο τους
ιδιώτες για να κερδοσκοπούν σε βάρος του πολιτισμού και της ιστορίας. Το κράτος
είναι εκείνο που ψηφίζει νόμους και δίνει τις άδειες στις ιδιωτικές
επιχειρήσεις για όλες τις δραστηριότητες (εξορύξεις, φράγματα, τουριστικές και
άλλες εμπορικές επενδύσεις) αδιαφορώντας για τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς
χώρους που κινδυνεύουν με εξαφάνιση η υποβάθμιση.
Εκτός όμως από τις προαναφερθείσες αρνητικές επιπτώσεις που έχει η
διαχείριση των μνημείων από το κράτος σε όφελος των κερδοσκοπικών συμφερόντων
υπάρχει και μια ακόμη πιο σημαντική, κατά την άποψή μου, αρνητική παράμετρος.
Οι πολίτες δηλαδή, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, έχοντας κατά νου την απατηλή εικόνα του κράτους σαν θεσμού που λειτουργεί
σε όφελος της κοινωνίας, πιστεύουν ότι το κράτος έχει τη δύναμη και την ευθύνη
να προστατέψει και να αναδείξει τα ιστορικά μνημεία, με αποτέλεσμα να αδιαφορούν
τόσο για την εμπορευματοποίηση του πολιτισμού και της ιστορίας που γίνεται από
τις ιδιωτικές επιχειρήσεις με τη σύμφωνη
γνώμη του κράτους, όσο και για την πλήρη εγκατάλειψη εκατοντάδων μνημείων,
πολλά από τα οποία έχουν μετατραπεί σε σκουπιδότοπους.
Κλείνοντας το κεφάλαιο αυτό θα ήθελα να επισημάνω ότι με τον ίδιο
τρόπο που το κράτος αντιμετωπίζει τα μνημεία, τα αντιμετωπίζουν στην πλειοψηφία
τους και οι δημοτικές αρχές. Όσον δηλαδή αφορά την εμπορευματοποίηση των μνημείων οι
περισσότεροι δήμαρχοι είναι υπέρ της κερδοσκοπικής τους εκμετάλλευσης και στηρίζουν
τις αποφάσεις του κράτους για την κερδοσκοπική αξιοποίηση τους,
προβάλλοντας και αυτοί κατά κόρον τον μύθο των “επενδύσεων” και της “ανάπτυξης”.
Επίσης και οι δημοτικές αρχές, αν και θα μπορούσαν να ενδιαφερθούν περισσότερο
για τα τοπικά μνημεία, δείχνουν και αυτές την ίδια αδιαφορία με το κράτος.
Πολλά μνημεία σε διάφορες περιοχές είναι εγκαταλελειμμένα και απαξιώνονται, ενώ
θα μπορούσαν να έχουν αξιοποιηθεί και για την προβολή των δήμων, αλλά και για
την ενημέρωση των πολιτών και ιδιαίτερα των νέων σχετικά με την τοπική ιστορία.
Γίνεται λοιπόν φανερό ότι είναι
κίβδηλο το δίλημμα αν το κράτος ή οι ιδιώτες μπορούν να προστατέψουν τα ιστορικά
μνημεία και να τα διαχειριστούν σε όφελος της κοινωνίας. Διότι και το κράτος
και οι ιδιώτες στις καπιταλιστικές κοινωνίες μόνο στα λόγια δείχνουν ενδιαφέρον
για τα ιστορικά μνημεία. Στην πράξη αυτό που τους ενδιαφέρει είναι η αποκόμιση
κερδών. Οι ιδιώτες και το κράτος, άλλοτε
διαφορετικές σφαίρες ηθικής και πολιτικής, σήμερα είναι πλέον κολλημένα σαν σιαμαία
αδέρφια, με κοινό όραμα την τεχνολογική πρόοδο, την κυριαρχία του κέρδους, τη
συνεχή οικονομική μεγέθυνση και την
κατανάλωση. Οι εργαζόμενοι όμως που παράγουν τα αγαθά συνειδητοποιούν ότι αυτό το όραμα για την
ανθρωπότητα δεν είναι απλώς ηθικά και πνευματικά ανεπαρκές, αλλά · είναι μια
ουτοπική φαντασίωση και επιπλέον περιβαλλοντικά καταστροφικό. Η συνύπαρξη κράτους
και ιδιωτικών επιχειρήσεων με στόχο την ανάπτυξη είναι ένα καταρρέον είδωλο που
δεν μπορεί πλέον να επιβάλει το σεβασμό που κάποτε θεωρούσε δεδομένο. Επομένως
είναι εντελώς άγονη η αντιπαράθεση
ανάμεσα στους “συντηρητικούς” που
είναι υπέρ του ρόλου της ιδιωτικής πρωτοβουλία και στους “προοδευτικούς” που
υποστηρίζουν τον καθοριστικό ρόλο του κράτους. Αυτή η αντιπαράθεση έχει σαν
αποτέλεσμα να εγκλωβίζονται οι πολίτες
στο ψευτοδίλημμα “αν είναι καλλίτερο τα ιστορικά μνημεία, όπως και τα υπόλοιπα
δημόσια αγαθά και ο δημόσιος χώρος να διαχειρίζονται από το κράτος ή από τους
ιδιώτες, αφού και οι δύο στηρίζουν την ιδιωτικοποίηση και την εμπορευματοποίησή
τους” Κάτι που όχι μόνο δεν προσφέρει καμία προοπτική, αλλά αποτελεί επικίνδυνα
ανασταλτικό παράγοντα για την βιώσιμη κοινωνικά και οικολογικά ανασυγκρότηση
κάθε κοινωνίας.
Όπως αποδείχθηκε από την πιο πάνω παρουσίαση η διαχείριση των ιστορικών
μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων
είτε γίνεται από κρατικούς φορείς είτε από ιδιωτικές εταιρείες τελικά αποβαίνει
σε όφελος των επιχειρηματιών. Ο λόγος είναι απλός, αλλά δεν είναι αυτονόητος όπως θα έπρεπε να
ήταν. Ο λόγος δηλαδή είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις από τη διαχείριση
λείπει η κοινωνία, λείπουν οι πολίτες στους οποίους πραγματικά ανήκουν τα
ιστορικά μνημεία και είναι οι μόνοι που θα μπορούσαν να τα διαχειριστούν σαν κοινά
αγαθά σε όφελος του κοινωνικού συνόλου. Το ίδιο
ισχύει βέβαια και για τους υπόλοιπους τομείς της κοινωνίας (εργοστάσια,
σχολεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία κ.α).
Και αυτό συμβαίνει, διότι όπως
σωστά επισημαίνει ο Αμερικανός ερευνητής David Bollier στο βιβλίο του Κοινά
“στα σύγχρονα βιομηχανικά κράτη, τα κοινά αγαθά συνήθως γίνονται
αντιληπτά σαν μια αλλόκοτη, μπερδεμένη
ιδέα, αφού η χρήση της είναι σπανιότατη.
Επιπλέον τα κοινά δεν μας είναι οικεία πολιτισμικά. Συνήθως πιστεύουμε ότι για να έχει κάτι αξία, θα πρέπει να συνδέεται
είτε με την «ελεύθερη αγορά» είτε με το
κράτος. Η ιδέα ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να καταστρώσουν οι ίδιοι στέρεα, συνεκτικά
σχέδια για τη διαχείριση των πόρων τους και των αγαθών που παράγουν και ότι ένα τέτοιο παράδειγμα κοινωνικής διακυβέρνησης
θα μπορούσε να παράγει τεράστια αξία το ίδιο, ακούγεται ουτοπική και
κομμουνιστική ή το λιγότερο, ανεδαφική. Η ιδέα ότι τα κοινά θα μπορούσαν να
αποτελέσουν ένα όχημα για την κοινωνική και πολιτική χειραφέτηση και τον
κοινωνικό μετασχηματισμό ακούγεται εντελώς παράλογη”
Και είναι φυσικό να θεωρείται
παράλογη η διαχείριση των κοινών από τους ίδιους τους πολίτες, διότι το καπιταλιστικό
σύστημα προσπαθεί να επιβάλλει σαν λογική την αποκόμιση κερδών από τα
αναρίθμητα κοινά που συναντάμε στην καθημερινή μας ζωή και αφορούν τους
φυσικούς πόρους, τις δημόσιες κοινωνικές υπηρεσίες, τα παραγόμενα προϊόντα, ακόμη
και από τα ιστορικά μνημεία.
Εμείς όμως επιμένουμε ότι όσο οι
ίδιοι οι πολίτες δε συμμετέχουν στην
προστασία και στη διαχείριση των ιστορικών μνημείων, τα μνημεία θα κινδυνεύουν είτε από εμπορευματοποίηση, είτε από μερική ή
και ολική καταστροφή. Είναι ανάγκη λοιπόν να δημιουργηθούν τοπικά κινήματα σε
κάθε δήμο και σε κάθε γειτονιά. Οι πρωτοβουλίες που μπορούν να αναληφθούν προς την κατεύθυνση αυτή είναι:
-Δημιουργία ανοιχτών συνελεύσεων πολιτών σε κάθε δήμο από άτομα που ενδιαφέρονται για την ιστορία του τόπου
και για την προστασία και ανάδειξη των ιστορικών μνημείων.
-Ενημέρωση των πολιτών για την τοπική ιστορία.
-Οργανωμένες δράσεις σχετικές με
την ανάδειξη της σημασίας της τοπικής ιστορίας και των μνημείων που υπάρχουν
στην περιοχή
-Τρόποι αξιοποίησης των ιστορικών μνημείων για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση
των πολιτών και ιδιαίτερα των νέων
-Τρόποι αξιοποίησης των μνημείων
για την προβολή και ανάδειξη της κάθε περιοχής,
-Σύνδεση των ιστορικών μνημείων με το φυσικό περιβάλλον και την ήπια
ανάπτυξη
-Σύνδεση των ομάδων που ασχολούνται με τα ιστορικά μνημεία στις διάφορες
περιοχές με στόχο το συντονισμό των δράσεων σε ευρύτερο επίπεδο
Οι πρωτοβουλίες αυτές στηρίζονται σε ένα ολοκληρωμένο σκεπτικό που έχει
σα βάση του τρείς άξονες: α) την προστασία και την ανάδειξη των ιστορικών
μνημείων, β) την αξιοποίησή τους για την προβολή του τόπου και την ενίσχυση της
τοπικής οικονομίας με σεβασμό στο περιβάλλον και γ) την αποφασιστική συμμετοχή
των πολιτών.
Η όλη προσπάθεια ξεκινά από τη δημιουργία ανοιχτών συνελεύσεων πολιτών σε κάθε δήμο, οι οποίοι αναζητούν και
καταγράφουν τα ιστορικά μνημεία όλων των περιόδων που υπάρχουν στους δήμους.
Στη συνέχεια αφού διαμορφώσουν ένα πρώτο υλικό, έντυπο και ηλεκτρονικό που
παρουσιάζει και περιγράφει τα μνημεία, οι ομάδες αυτές οργανώνουν ενημερωτικές
συναντήσεις σε συνεργασία με τοπικούς συλλόγους άλλες ομάδες πολιτών. Με τον
τρόπο αυτό αφενός γίνεται γνωστή ευρύτερα η τοπική ιστορία και ταυτόχρονα αυξάνεται
ο αριθμός των πολιτών που συμμετέχουν στις ανοιχτές ομάδες, οι οποίες έχουν από
την αρχή προκαθορισμένες ημερομηνίες ανοιχτών συναντήσεων (ανά εβδομάδα,
δεκαπενθήμερο ή μήνα.) Στις συναντήσεις αυτές γίνονται συζητήσεις για
πραγματοποίηση δράσεων που θα αποβλέπουν τόσο στην προστασία όσο και στην
ανάδειξη των μνημείων. Μπορούν δηλαδή να οργανωθούν εθελοντικοί καθαρισμοί σε ιστορικούς χώρους,
εξωραϊσμός των χώρων, δωρεάν ξεναγήσεις ντόπιων κατοίκων ή κατοίκων άλλων
περιοχών με εθελοντική συμμετοχή ειδικών επιστημόνων (ξεναγών, ιστορικών ή
αρχαιολόγων), ανοιχτές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, μουσικές ή θεατρικές κοντά
στους χώρους. Μπορούν επίσης να
οργανώνονται ειδικές εκδηλώσεις για την ενημέρωση των παιδιών με διαδραστικό
τρόπο ώστε να είναι πιο ευχάριστες στις μικρές ηλικίες.
Εκτός από τις δράσεις στα μνημεία μπορούν να οργανώνονται εκδηλώσεις με
ειδικούς επιστήμονες σχετικές με τα ιστορικά γεγονότα και τις εξελίξεις της περιόδου που ανήκουν τα μνημεία. Το περιεχόμενο
και ο τρόπος των συζητήσεων μπορεί να προσαρμόζεται στην ηλικία αυτών που θα
παρακολουθήσουν.
Με το πέρασμα του χρόνου και όσο οι εκδηλώσεις και οι δράσεις οι
σχετικές με τα μνημεία πληθαίνουν οι περιοχές γίνονται γνωστές, αφού εν τω
μεταξύ θα έχει δημιουργηθεί και ηλεκτρονική ενημέρωση με ιστοσελίδες, blog, facebook και άλλα μέσα..
Οι ανοικτές ομάδες που στο διάστημα αυτό θα έχουν αποκτήσει αρκετή
εμπειρία, μπορούν να συνεργάζονται με επιστημονικούς φορείς, των Αρχαιολόγων, των Ιστορικών, των Αρχιτεκτόνων,
αλλά και με πανεπιστήμια προκειμένου να διαμορφώσουν ολοκληρωμένα σχέδια και
προγράμματα ήπιας ανάπτυξης της περιοχής συνδέοντας τα ιστορικά μνημεία με
φυσικά τοπία π.χ δάση και ελεύθερους χώρους π.χ πάρκα ή παραλίες. Με τον τρόπο
αυτό οι περιοχές αναδεικνύονται ακόμη περισσότερο και αυξάνεται η επισκεψιμότητα
τους κάτι που βοηθά πολύ και στην τόνωση της τοπικής οικονομίας. Στα προγράμματα
αυτά μπορούν να βοηθούν και οι δήμοι με την προϋπόθεση βέβαια ότι οι αποφάσεις
θα παίρνονται από τους πολίτες.
Όμως εκτός από τις εκδηλώσεις και τις δράσεις που πραγματοποιούνται στα
πλαίσια των δήμων μπορούν να οργανώνονται και δραστηριότητες από κοινού με αντίστοιχες ομάδες γειτονικών δήμων.
Μπορούν δηλαδή να πραγματοποιούνται ανοιχτές και δωρεάν ξεναγήσεις σε τοπικά ή
κεντρικά ιστορικά μνημεία ή μουσεία από εθελοντές ξεναγούς, αρχαιολόγους ή
ιστορικούς, αφού όλα τα μνημεία είτε σε μουσεία είτε σε αρχαιολογικούς χώρους
είναι δημόσια περιουσία και επομένως είναι κοινά αγαθά. Μπορούν επίσης να
πραγματοποιούνται κοινές επιστημονικές ή καλλιτεχνικές εκδηλώσεις από ομάδες
διαφορετικών δήμων ώστε να γίνεται συνολικότερη η ανάδειξη των ιστορικών μνημείων
μιας ευρύτερης περιοχής.
Βέβαια είναι σίγουρο ότι στις σκέψεις αυτές μπορούν να προστεθούν και
άλλες ακόμη πιο πρωτότυπες και πιο αποτελεσματικές παραμένοντας πάντα σταθερά
σε δύο βασικούς στόχους που είναι: α) να αντιμετωπίζονται τα ιστορικά μνημεία σαν
κοινά αγαθά και όχι σαν εμπορεύματα για την αποκόμιση κερδών και β) να συμμετέχουν οι πολίτες αποφασιστικά
στη διαχείρισης τους σε όφελος του πολιτισμού και της κοινωνίας.
Η Εναλλακτική Δράση, όπως και η Σύμπραξη για τα Ιστορικά Μνημεία έχει
εδώ και αρκετά χρόνια αναλάβει πρωτοβουλίες στην Ελλάδα και έχουν οργανώσει εκδηλώσεις και δραστηριότητες στην
προσπάθειά τους να αναδείξουν τα ιστορικά μνημεία σαν κοινά αγαθά και να πείσουν
τους πολίτες ότι αξίζει να συμμετέχουν και
στην προστασία τους, αλλά και στη διαχείρισή τους.
Τελειώνοντας θα αναφέρουμε μια ενδιαφέρουσα
προσπάθεια προστασίας και αυτοδιαχείρισης ενός νεοκλασικού κτιρίου που χρησιμοποιείται σαν Φοιτητική Εστία.(www.hcne.mex.tl) Είναι αυτό που παρουσιάζουμε στην επόμενη
εισήγηση.
-Εναλλακτική Δράση για Ποιότητα Ζωής
-Σύμπραξη για τα Ιστορικά Μνημεία
